Kvalitet voda
Brojke koje govore o nedostatku vode su zabrinjavajuće, dvije milijarde ljudi već živi u područjima gdje se količine vode za piće konstantno smanjuju, a očekuje se da će taj broj porasti do pet milijardi do 2025. godine. Naučnici sušu vide kao globalni rizik koji prijeti stanovništvu čak više i od ratova, te upozoravaju da će moderan svijet biti sve više i više ugrožen nestašicom vode. Stoga, jasno je da države moraju da sarađuju i udruže snage u borbi za zaštitu vodnih resursa cijele planete.
Integralno upravljanje vodnim resursima je složeno i zahtjevno, a obuhvata skup mjera i aktivnosti usmjerenih na održavanje i unaprjeđenje vodnog režima, obezbjeđivanje potrebnih količina voda zahtjevanog kvaliteta za različite namjene, zaštitu voda od zagađenja, kao i zaštitu od štetnog uticaja voda. Upravljanje vodnim resursima i zaštita kvaliteta voda je jedno od prioritetnih područja zaštite okoliša u Evropskoj Uniji, a Okvirna direktiva o vodama (Water Framework Directive-WFD) (2000/60/EC) je dominantan propis EU u ovom sektoru.
Pitanju voda EU pridaje veliki značaj i ovaj sektor je posebno važan u procesu pridruživanja novih država članica. Nesporno je da su problemi u vezi sa zaštitom voda, kao i zaštitom okoliša uopšteno, izraženiji u ekonomski manje razvijenim zemljama. Stoga je ispunjenje zahtjeva i zadovoljenje standarda EU u ovoj oblasti veoma velik korak na putu evropskih integracija Bosne i Hercegovine i u finansijskom smislu procjenjuje se da je sektor voda možda i najzahtjevnija oblast pregovaračkog Poglavlja 27. Procjene prilagođavanja evropskim standardima,pokazuju da samo sprovođenje tri glavne direktive koje se odnose na vode za piće, otpadne vode i zaštitu voda od zagađenja izazvanog nutrijentima iz poljoprivrednih izvora, čini preko 50% od ukupnog troška aproksimacije za oblast Poglavlja 27.
Jedna od prvih aktivnosti koja vodi ka usaglašavanju sa evropskim standardima je primjena Okvirne direktive o vodama, koja daje okvire za primjenu osnovnih načela održive politike upravljanja vodama. Zemlje članice i kandidati za članstvo u EU obavezne su da spriječe dalje uništavanje voda, povećaju i obnove stanje vodenih i kopnenih ekosistema i močvara koje direktno zavise od vodenih ekosistema. Takođe, obavezno je uspostaviti održivo korištenje voda bazirano na dugoročnijoj zaštiti vodnih resursa, osigurati smanjenje zagađenja podzemnih voda i ublažiti koliko je moguće posljedice poplava i suša.
Glavni cilj Okvirne direktive (WFD) je postizanje „dobrog statusa“ svih voda. To direktno doprinosi zaštiti i poboljšanju kvaliteta vodnih ekosistema, a u isto vrijeme je preduslov za održivi razvoj i upotrebu vodnih resursa. Stanje voda se određuje biološkim, hemijskim i morfološkim karakteristikama, a prema WFD status voda je definisan preko: statusa površinskih voda (hemijski i ekološki status) i statusa podzemnih voda (hemijski i kvantitativan status). Dobar status voda je postignut onda kada obje komponente na osnovu ocjene parametara kvaliteta imaju bar ocjenu „dobar“, a svaka država članica pojedinačno treba sama da definiše šta za nju znači „dobar status voda“.
U procesu usklađivanja domaće sa EU legislativom, pored WFD, od značaja su i druge direktive u vezi sa vodama koje definišu specifične oblasti kao što su: voda za piće, podzemne vode, prečišćavanje komunalnih otpadnih voda, rizici od poplava, industrijsko zagađenje, zagađenje nastalo u poljoprivredi i dr.
Okvirna direktiva o vodama, kao krovni dokument, povezana je sa drugim direktivama EU na više načina. Uključuje direktive koje se odnose na zaštitu biodiverziteta – Direktive o pticama (2009/147/EC) i o staništima (92/43/EEC). Zatim, u vezi je sa specifičnim upotrebama voda – Direktive o vodi za piće (98/83/EC), vodi za kupanje (2006/7/EC) i o komunalnim otpadnim vodama (91/271/EEC). Pored toga, postoje i direktive koje se tiču regulacije aktivnosti koje se preduzimaju u okolišu, tj. regulišu industrijske procese i njihovo zagađenje – Direktive o industrijskim emisijama (IPPC-integrated pollution prevention and control, 2010/75/EU), o procjeni uticaja projekata na okoliš (EIA- Environmental Impact Assesment 2011/92/EU) i o akcidentima (2012/18/EU). Direktive o temama kao što su rizici od poplava (2007/60/EC) i okvirna strategija za mora (2008/56/EC), su nešto novijeg datuma ali imaju, takođe, značajnu povezanost sa WFD. Nitratna Direktiva (91/676/EEC) jedan je od ključnih instrumenata u zaštiti voda od poljoprivrednih pritisaka, tj. zaštiti podzemnih voda od zagađenja nitratima iz poljoprivrednih izvora, dok Direktiva o održivoj upotrebi pesticida (2009/128/EC) i o upotrebi mulja iz tretmana otpadnih voda u poljoprivredi (86/278/EEC) obezbjeđuju zaštitu zemljišta i kontrolu materija koje se primjenjuju tokom njegove obrade. WFD dopunjuju i Direktiva o prioritetnim supstancama (2013/39/EU) i Direktiva o podzemnim vodama (2006/118/EC).
Upravljanje vodnim resursima u Bosni i Hercegovini, u skladu sa Ustavom BiH u nadležnosti je entiteta FBiH i RS i Brčko distrikta BiH (BD BiH). Institucije na državnom nivou koje se bave upravljanjem vodnim resursima, imaju uglavnom koordinirajuću ulogu i odgovornost za međunarodne sporazume i konvencije (Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa i Ministarstvo transporta i komunikacija).
Bosna i Hercegovina teritorijalno pokriva dva glavna riječna sliva: sliv rijeke Save i sliv jadranskog mora. U poređenju sa evropskim zemljama i šire, raspolaže sa značajnim količinama vodnih resursa. Ipak, upravljanje vodnim resursima, koje uključuje zaštitu voda, korištenje voda i zaštitu od voda, zbog određenih slabosti (kompleksnog institucionalnog ustroja, nedostatka finansijskih sredstava, ljudskih resursa i dr) , nije dovoljno efikasno, te u nekim aspektima ne obezbijeđuje usluge na zadovoljavajućem nivou.
Obzirom da BH za cilj ima članstvo u Evropskoj uniji, već je krajem devedesetih godina prošlog vijeka počela koristiti fondove EU sa ciljem institucionalnog jačanja i reformiranja sektora voda. U okviru ovih reformi je u BiH uspostavljeno upravljanje vodama na nivou riječnih slivova, a u entitetska zakonodavstva iz oblasti vodnih resursa su transponirane najznačajnije odredbe EU direktiva iz oblasti voda. Transpozicija i implementacija Direktiva još uvijek traje. BiH je izradila i implementira strategije upravljanja vodama i planove upravljanja vodama za vodna područja slivove rijeke Save i jadranskog mora, na entitetskom nivou, čiji ciljevi su u skladu sa zahtjevima EU vodnih direktiva.
Nadležne institucije za upravljanje vodama na entitetskom nivou su Agencije sa vodno područje rijeke Save i Jadrana, te Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva. U F BiH su za upravljanje vodnim resursima nadležna i kantonalna ministarstva, te za vodosnabdijevanje i odvodnju otpadnih voda općinska komunalna preduzeća. U RS je nadležna institucija na entitetskom nivou Javna ustanova „Vode Srpske“ i Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, te na općinskom nivou javna komunalna preduzeća. U BD je za upravljanje vodama nadležno Vladino odjeljenje za poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu Brčko distrikta (BD) .
Usklađivanje okolišnog zakonodavstva, uključujući vodne resurse, s pravnom stečevinom Evropske unije (EU), dosada je u BH provođeno na nivou pod-sektora okoliša, bez izrađenog nacionalnog programa za usvajanje pravne stečevine (NPAA) i sa izostankom vertikalno koordiniranog pristupa.
Jedan od ključnih prioriteta BiH je članstvo u Evropsku uniju, a sa stanovišta sektora voda to podrazumijeva usklađivanje zakonodavstva sa EU direktivama iz oblasti voda.
EU Okvirna direktiva o vodama je najvećim dijelom transponirana u zakonodavstvo entiteta (75% u RS, a 95% u FBiH). Procenat transpozicije Direktive o procjeni i upravljanju rizicima od poplava u FBiH je 83%, a u RS-u 20%, Direktive o prečišćavanju komunalnih otpadnih voda u RS je 49%, a u FBiH 89%, Direktive o zaštiti voda od zagađenja uzrokovanog nitratima iz poljoprivrednih izvora je u RS 34%, a u FBiH 33%. FBiH je transponirala 90% Direktive o kvalitetu vode namijenjene za ljudsku upotrebu te 89% Direktive o utvrđivanju tehničkih specifikacija za kemijsku analizu i praćenje stanja voda i 42 % Direktive o zaštiti podzemnih voda od onečišćenja i pogoršanja kvaliteta, dok je procenat transpozicije ovih EU direktiva u RS-u ispod 20%. Nivo transpozicije ostalih Direktiva vezanih za vodne resurse je nizak u oba entiteta. Transpozicija relevantnih EU Direktiva iz oblasti vodnih resursa u pravni sistem BD BiH je trenutno u ranoj fazi(Human Dynamics 2015).
U praksi je provedba i usklađivanje s međunarodnim ugovorima spor i složen proces jer je opterećen brojnim poteškoćama, a prije svega radi zakonima definiranih nadležnosti relevantnih institucija. Naime, MVTEO je ograničeno na koordinaciju aktivnosti i definiranje politika, strategija i akcionih planova za provedbu međunarodnih ugovora o zaštiti okoliša/životne, dok jedino entiteti i Brčko distrikt imaju mogućnost operativne provedbe konvencija, jer su oni odgovorni za usvajanje adekvatnih zakona koji će omogućiti BiH da poštuje svoje međunarodne obaveze. Neadekvatni domaći finansijski resursi i tehnička osposobljenost kadrova te institucionalna ograničenja – nedostatak procedura za blagovremeno potpisivanje i adekvatnu provedbu međunarodnih ugovora, predstavljaju takođe značajna ograničenja za provedbu konvencija u BiH.
Neki od primjera neispunjavanja obaveze BiH po pitanju vodnih resursa odnose se na Helsinšku Konvenciju gdje nedostaje saradnja između BiH i RH po pitanju delineacije podzemnih voda i monitoringa u akviferu Krka te i na Barcelonsku Konvenciju, čiju dopunjenu verziju BiH još uvijek nije ratificirala, kao ni njene dopunjene / izmijenjene Protokole. Kada je riječ o Konvenciji o saradnji na zaštiti i održivom korištenju rijeke Dunav/ICPDR, postoji diskontinuitet u pogledu rokova za pripremu Planova upravljanja poplavnim rizikom postavljenih entitetskim pod-zakonskim aktima u odnosu na rokove prema Konvenciji (2015) i Okvirnoj direktivi o vodama. Nedostaje takođe unapređenje biološkog monitoringa u RS i FBiH po osnovu obaveza preuzetih Protokolom o vodama i zdravlju, te se ne provode aktivnosti na usklađivanju sa drugim sektorima o načelu „mudrog korištenja” po osnovu Ramsarske konvencije itd.
Imajući u vidu da je EU dio nekih međunarodnih ugovora o zaštiti okoliša i da je uključila njihove uslove u acquis, BiH djelomično ima mogućnost prevazići navedena ograničenja u ispunjavanju obaveza prema Konvencijama kroz proces pridruživanja EU, tj. ispunjavanjem međunarodnih obaveza koje proizlaze iz potpisivanja SSPa.
